नेपाल गएको बेला मैले चिनेका प्राय जसोले सिधै वा घुमाएर “नेपाल कहिले फर्कने” भन्ने प्रश्न तेर्स्याउने गर्छन्। “अब उतै बस्ने होला”, “अब नेपाल बस्ने गरी त के आइन्थ्यो होला” इत्यादि विभिन्न वाक्य बोले पनि सार एउटै हुनेगर्छ। “अब, रिटायर्ड भएपछि, बुढेसकाल बिताउन चैं आउनुपर्ला” एक जना यसो नेता तथा संभ्रान्त सज्जनलाई मैले भनें। उनी मेरो कुरा सुनेर रिसाए पो। यस्तो ठाउँमा फर्किने, खान छैन, ओखतीमूलो छैन, खाली भ्रष्टचार छ, सबै चोरै चोर छन्। किन फर्कने उनले मलाई हकारे जसरी भने।

पृथ्वीनारायण शाह र रणबहादुर शाहले पनि नेपालको नामलाई यति टाडा टाडासम्म पुर्याउन सकेका थिएनन्। नेपालमा बसेर, भ्रष्टचार गरेर, देशका राष्ट्रिय सम्पदा चोरेर बेचेर, आफ्नै दाजुभाइलाई मारेर, आफ्नो संस्कृति र संस्कारलाई बिर्सनेले भन्दा कता हो कता विदेशमा बस्ने नेपालीले नेपाललाई माया गरेको पाइन्छ। उनीहरु बस्ने घरमा, कोठामा, भित्तामा नेपाल मुसुक्क हासेको हुन्छ।

विदेशमा बसेर नेपालको चिन्ता गर्नु आडम्बर हो, त्यस्ताले नेपालमै आउनर्ुपर्छ, बस्ने चैं अमेरिका बस्ने अनि नेपालको बारेमा यस्तो हुनुपर्ने र त्यस्तो हुनुपर्ने भन्न मिल्दैन भन्ने खालका कुरा पनि सुनिन्छन्। यो तर्क पनि पुङ न पुच्छरको छ। मान्छे वर्तमानमा बाँच्छ, तर वर्तमान भूतबाट जन्मन्छ। विदेशमा बस्ने कतिपय नेपालीको भूतकाल नेपाललसँग जोडिएको छ। अर्थात् कैयौंको जीवनको एउटा ठूलो भाग नेपालसँग जोडिएको छ। त्यसैले नेपालप्रति चिन्ता हुनु स्वभाविक हो। नत्र आफ्ना बाबु आमासँग पनि सम्बन्ध नराखे भयो। अर्को कुरा त्यस्तो तर्कले त कसैले ज्यान मारेको खण्डमा सजाय पाउनु हुँदैन। किनभने ज्यान मारेको विगतमा सजाय वर्तमानमा, विगत र वर्तमानको सम्बन्ध हामीले धुमधामसँग मनाउने सबै चार्डवर्प इत्यादि पनि विगतका कुनै सत्य वा कल्पित घटना इतिहाससँग जोडिएका हुन्छन् अनि हामी ती विगतका कथाहरुकै अनुसार चाड पर्व मनाइरहेका हुन्छौं।

भौतिक रुपमा नभए पनि भावनात्मक रुपमा विदेशमा बस्ने खासगरी पहिलो पुस्ताका नेपालीहरु प्राय नेपालमै हुन्छन्। विदेशी एअरपोर्टहरुमा नेपाली हुनुको प्रशस्त अपमान र लाज झेली सकेको भए पनि म आफूले पढाउने कक्षामा कुनै न कुनै किसिमले म नेपाली हुँ भनेर गौरवसाथ जानकारी दिन्छु।

हालै प्रकाशित संयुक्त राष्टू संघको एउटा रिपोर्टमा नेपाल लागू पदार्थका सम्बन्धमा तेश्रो दर्जामा छ भन्ने उल्लेख छ। यस्ता लाज मर्दा कुराहरु र नेपाल बदनाम हुने कुरा विदेशमा बस्ने हैन नेपालमै बस्ने कतिपय नेपालीका कारणले हुने गर्दछ। एक पल्ट म लस एंजलस एअरपोर्टमा आउँदा तीन बेग्ला बेग्लै सुरक्षाकर्मीले जाँचबुझ गर्ने ठाउँमा आई नै नपुगी हिड्दा हिड्दै सोधपुछ गरे। अन्तिम सुरक्षाकर्मीसँग अलिक नाखुस भएर सोधें ‘किन मलाई यसो गरेको - म के फटाहा देखिन्छु र -’ उसले प्रष्टै भन्यो -”तिम्रो हातमा नेपालको पासपोर्ट छ, र तिमी थाई एयरलाईन्सबाट भरखरै आएको प्लेनबाट आएको, लागू पदार्थका लागि यी दुइ चीज (नेपाल र व्याङकक ) भएपछि के चाहियो”। उसले मेरो बारेमा अरु चासो राख्यो। मैले अमेरिकाको एउटा प्रसिद्ध विश्वविद्यालयको नाम लिएर त्यहाँ प्रोफेसर छु भनेपछि विश्वविद्यालयले जारी गरेको परिचय पत्र माग्यो। परिचय पत्र हेरेपछि उसले भन्यो - ‘अनुहार हेरेर को बदमास को प्रोफेसर हामीले छुट्याउन सक्दैनौं, त्यसैले सबैलाई सोधपुछ गर्नै पर्छ क्षमा पाउँ’ भनेर हाँस्तै नम्रतापूर्वक छाडिदियो। नेपालीहरु आआफ्ना पाराले ठाउँ र गच्छेअनुसार नेपालको नाम फैलाई नै रहेका हुन्छन्। अवश्य पनि एक दुइ अपवाद भेटिएलान् - तर यस्ता अपवाद नेपालमा झन् धेरै छन्।

नेपालीहरु धेरै तिर छन् अचेल। भारतमा झन धेरै पहिलेदेखि। राणाकालमा भारतमा बस्ने नेपालीले नेपाली भाषाको जसरी जगेर्ना, पालन पोषण र सम्वृद्धि गरे त्यसको कुरा गरेर साध्यै छैन। नेपाल बाहिर बस्ने नेपालीले नेपालको लागि धेरै गर्न सक्छन्, र गरिरहेकै छन्। केही नगरे पनि विदेशी मुद्रा नेपाल पठाइरहेका छन्।

तर अचम्म के छ भने भारत वा अरु देशमा बस्नेले भन्दा पनि अमेरिका बस्ने नेपालीहरुले खूब झप्की खानु पर्छ। तर अर्कोतिर फेरि अमेरिका आउन नेपाली उत्तिकै उत्सुक देखिन्छन्, सिएनएन र अन्य टेलिभिजनमा देखिने कुरा नै अमेरिकी सँस्कृति हो भनेर त्यसलाई अनुकरण गर्न पनि उत्तिकै तम्सेका हुन्छन्। यी सबै कुरा सोच्दा र नेपाल कहिले फर्कने भन्ने प्रश्न र विदेशमा बस्ने नेपालीलाई गरिने गाली सम्झदा मलाई तीन वटा उखान एकै चोटी याद आए- ‘आफ्नो आङमा भंैसी देखिदैन अरुको आङमा जुम्रा देखिन्छ’, ‘देखासिकी गरीजा आह्रिसे मरीजा’, ‘झिंगाका सरापले डिंगा मर्दैन’।

नेपाललाई भ्रष्टाचार, गरिबी, भेदभाव, हिंसा, प्रदूषण, लागू पदार्थ व्यापार, चेलिबेटी बेचबिखन बिहीन अनि शिक्षित, सुन्दर शान्त विशाल बनाउने प्रयासमा नेपालमै बस्ने नेपालीले भावनात्मक रुपमा नेपाल फर्किनु अति नै जरुरी छ।

अनि, नेपाल कहिले फर्किने ?